Spinrag: megasterk en superelastisch
In onze tuin wonen drie spinnen. Elke ochtend ga ik, samen met de kat, de tuin in en bekijk de webben. De afgelopen dagen is het steeds vochtig. Regendruppels kleven aan de wagenwielen van spinnendraad alsof er diamantjes in de tuin zweven. Sprookjesachtig. De webben zien er gehavender uit dan een paar weken geleden in de volle zon, maar ze zijn stevig genoeg om de druppels te dragen. Spinrag is namelijk loeisterk. Het is sterker dan staal en taaier dan Kevlar, het materiaal waar kogelvrije vesten van gemaakt worden. Dat betekent dat het niet snel breekt, omdat het enorm elastisch is. De dikste spinnendraden zijn 0,012 millimeter (de dunste zelfs duizenden keren dunner) maar zelfs met zo’n dun draadje vangt een spin al een insect op. Spindraad even dik als een potlood zou een vliegtuig tegenhouden.
Zo’n sterk en rekbaar materiaal, daar zijn volop toepassingen voor te bedenken. De mens wordt daar hebberig van. Al aan het eind van de 19e-eeuw probeerden mensen spinnen te melken. Een Franse priester bouwde een apparaat waarmee hij bij vierentwintig spinnen tegelijk de zijde eruit kon trekken, zonder de beestjes kwaad te doen. Spinnen hebben spinklieren die uitkomen in tepels aan het achterlijf van de spin. Die klieren maken een vloeibaar eiwit aan, dat de spin eruit moet trekken. Dat doet hij met een poot of hij maakt de draad ergens aan vast en loopt weg. Daarbij stolt het eiwit en ontstaat het unieke spinrag. Bij het melken van spinnen wordt de spin in stilstand op een apparaat gezet en het rag er voorzichtig uitgetrokken.
Een paar jaar geleden maakte een grote groep mensen in Madagaskar een gouden sjaal en schoudermantel van spinsel van de Gouden Zijdenspin. Deze kledingstukken zijn ongeverfd: het goud is de kleur van het spinrag zelf. Eén miljoen spinnen werden gevangen, een half uur gemolken en terug gezet in de natuur. Dat leverde vijfentwintig meter zijde per spin op. Daarna werd het in bundels geweven en geborduurd. Vier jaar waren tachtig spinnenvangers (ze bijten!) en twaalf textielwerkers bezig met dit kunstproject. De makers vertellen dat de stof enorm zacht aanvoelt en heel weinig weegt. Het leverde prachtige kledingstukken op die onder andere tentoongesteld zijn in het Victoria and Albert Museum in Londen en het natuurhistorisch museum van New York.
Er waren zoveel mensen en tijd nodig omdat een spin slechts een paar milligram zijde per dag maakt. Bovendien zijn ze vrij agressief en territoriaal. Als je ze bij elkaar zet, eten ze elkaar op. Lastig dus om een efficiënte spinnenboerderij op te richten. Daarom proberen wetenschappers al tijden spinrag kunstmatig na te maken. Genen van spinnen worden ingebracht in bacteriën, die vervolgens zijde-eiwitten produceren. Met de hand trekt men er draden van, sterk en elastisch, net als die van een spin. Op grote schaal lukt dit nog niet, maar als dat er over een paar jaar wel van komt, dan is dat goed voor het milieu. Het is volledig biologisch afbreekbaar en niet giftig, je kunt het zonder gevaar opeten. Net als een spin zelf doet met een web dat hij niet meer nodig heeft.
Marisa Stoffers
| Naar aanleiding van deze blog werd Marisa in haar tuin geïnterviewd door Midas Dekker voor het programma Het ei van Midas (minuut 10:46 tot 15:20). |
Foto’s
Header: wielweb met kruisspin in de tuin, Marisa Stoffers
Alinea 1: Heidewielwebspin in web met dauwdruppels, Adri de Groot, Vogeldagboeken
Alinea 2: Viervlekwielwebspin. Je ziet dat zij met één poot de spindraad uit de spintepels trekt, Godfried Van Hertum
Alinea 3: Stof op weefgetouw gemaakt van zijde van de Gouden Zijdespin, film still uit video van Victoria en Albert Museum
Alinea 4: Spidrex, kunstmatig spinnenzijde, Michael Cook
